Oprac. Archiwum Państwowe w Opolu
UNRRA, czyli kto pomógł Polsce po II wojnie światowej?
Wyobraźcie sobie Polskę zaraz po II wojnie światowej – kraj w ruinie, miasta zniszczone, ludzie głodują. Właśnie wtedy z pomocą przyszła niezwykła organizacja: UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration). Powstała ona 9 listopada 1943 r. w Waszyngtonie, jeszcze zanim wojna się skończyła. Jej głównym celem było wspieranie państw w Europie i Azji, by mogły stanąć na nogi po zakończeniu działań wojennych. Kto był pomysłodawcą? Przede wszystkim Stany Zjednoczone (które wpłaciły prawie 70% środków!), ale też Wielka Brytania, ZSRR i Chiny. Polska była jednym z największych odbiorców tej pomocy.
Co dostarczała UNRRA?
W latach 1945-1947 do Polski trafiły aż 2 miliony ton różnego rodzaju towarów! I to nie byle jakich. Wyobraźcie sobie, że przyjechały do nas:
Maszyny do odbudowy: ciągniki, maszyny budowlane i rolnicze, parowozy, wagony kolejowe, ciężarówki, a nawet całe warsztaty naprawcze i montownie. To było kluczowe, żeby na nowo uruchomić produkcję i transport.
Produkty pierwszej potrzeby: odzież, tekstylia, sprzęt medyczny, leki, paliwa. To wszystko było na wagę złota w zrujnowanym kraju.
Żywność i zwierzęta: zboże, artykuły spożywcze, a nawet całe miliony 5-kilogramowych paczek żywnościowych, często pochodzących z wojskowych zapasów. Do Polski przywożono też konie i bydło, co było niezwykle ważne dla rolnictwa.
Te dary miały łączną wartość ponad 3 miliardy dolarów! Nic dziwnego, że w Polsce UNRRA zyskała sobie żartobliwe „Ciocia Unra”.
Kiedy i jak docierała pomoc?
Choć UNRRA powstała w 1943 r., to realne dostawy do Polski zaczęły docierać dopiero późną wiosną 1945 r. Pierwsze transporty przybywały przez czarnomorskie porty, a dopiero we wrześniu udało się uruchomić zniszczone polskie porty w Gdyni i Gdańsku.
Pierwszy transport, który dotarł do Polski, był jak skarb: 1450 ton żywności, ponad 1000 ton mydła, ubrania, zelówki do butów, maszyny rolnicze i wiele innych potrzebnych rzeczy. W październiku do Warszawy przyjechali pierwsi urzędnicy UNRRA, którzy szybko zrozumieli skalę problemu. W swoich raportach apelowali o przyspieszenie pomocy, bo widmo głodu było naprawdę przerażające. Nawet zagraniczna prasa pisała o trudnej zimie, jaka czekała Polaków.
Korupcja i propaganda
Niestety, z pomocą szły też problemy. Dziennikarze zwracali uwagę na gigantyczną skalę korupcji i kradzieży. Duża część pomocy, zamiast do potrzebujących, trafiała na czarny rynek, a nawet w ręce przedstawicieli władz komunistycznych i służb bezpieczeństwa. Głośne były historie o drinkach z soku grejpfrutowego (przeznaczonego dla niedożywionych dzieci) podawanych w warszawskich hotelach. Polscy emigranci na Zachodzie apelowali o lepszą kontrolę nad dostawami.
Mimo tych problemów, pomoc płynęła dalej. Zachód chciał pokazać Polakom, że o nich nie zapomniał. Z czasem, pod naciskiem ZSRR, władze komunistyczne zaczęły traktować UNRRA jako formę ingerencji Stanów Zjednoczonych w sprawy Polski i w końcu, w połowie 1946 r., wycofały zgodę na jej działalność. UNRRA została włączona do Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., a w 1947 jej miejsce zajęła Międzynarodowa Organizacja Uchodźców.
Trwałe dziedzictwo
Profesor Andrzej Zawistowski, historyk gospodarki, podkreśla, że dostawy UNRRA miały ogromne, wręcz bezcenne znaczenie. Co konkretnie zmieniło życie Polaków?
Rolnictwo
Tysiące ciągników i zwierząt gospodarskich trafiło na Ziemie Odzyskane, pomagając w uprawie pól, które często były zaminowane.
Zdrowie
Do Polski sprowadzono około dwudziestu w pełni wyposażonych szpitali, a co więcej – pierwszą w Polsce fabrykę penicyliny! To była prawdziwa rewolucja w medycynie. Dostarczono też sprzęt do produkcji protez, co było kluczowe dla ludzi rannych na wojnie.
Transport
Przed wojną Polska miała ponad 5 tys. lokomotyw, po wojnie zostało ich tylko 900. Dzięki UNRRA otrzymaliśmy aż 575 nowoczesnych lokomotyw, które służyły aż do lat siedemdziesiątych! Odbudowa transportu drogowego stała się możliwa dzięki blisko 20 tysiącom ciężarówek.
Przemysł
Dostawy maszyn górniczych z UNRRA pozwoliły na szybkie zwiększenie wydobycia węgla, co było siłą napędową odbudowy kraju.
Ubrania
Chociaż UNRRA przeznaczała najmniej środków na odzież (polski przemysł włókienniczy szybko się odbudował), to właśnie amerykańskie ubrania zapisały się najlepiej w pamięci społecznej. Ludzie nosili je przez lata, a płaszcze z amerykańskim orłem na guzikach były symbolem „unrrowskiego” luksusu i dowodem na to, że świat o Polsce nie zapomniał.
„Ciocia Unra” to symbol niezwykłej solidarności międzynarodowej i dowód na to, jak ogromna pomoc z zagranicy przyczyniła się do odbudowy Polski po tragicznym okresie wojny.
Co według Was było najcenniejszym darem, jaki Polska otrzymała od UNRRA i dlaczego?
Tekst powstał na podstawie artykułu Michała Szukały „80 lat temu powstała UNRRA – organizacja niosąca pomoc krajom spustoszonym wojną”, który można przeczytać na stronie:
