Opole, 9-10 października 2025

Międzynarodowa konferencja naukowa „Rok 1945 na Śląsku”

Relacja z konferencji

W dniach 9 i 10 października 2025 r. odbyła się w Opolu międzynarodowa konferencja naukowa „Rok 1945 na Śląsku”. Konferencja ta była kolejnym wydarzeniem w ramach rozpoczętego w marcu br. projektu o tej samej nazwie. Twórcy projektu: Instytut Śląski, Archiwum Państwowe w Opolu i Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego postanowili uczcić 80. rocznicę wydarzeń roku 1945 na Śląsku i przy tej okazji powrócić do rozmowy o tym wyjątkowym dla naszego regionu czasie, We współpracy z Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Opolu oraz Centrum Wystawienniczo-Dokumentacyjnym Niemców w Polsce zorganizowano międzynarodową konferencję naukową z udziałem wielu uznanych naukowców oraz młodych badaczy – studentów, doktorantów i pasjonatów historii regionalnej, która pozwoliła zapoznać się z najnowszym stanem badań w temacie wydarzeń roku 1945 na Śląsku, uwzględniając różne perspektywy.
Sesja plenarna 9 października (czwartek) podzielona była na część przedpołudniową w sali audytoryjnej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu, moderowaną przez prof. IŚ Piotra Pałysa  i popołudniową, która odbyła się w Sali Senatu Collegium Maius Uniwersytetu Opolskiego, a moderatorem tej części obrad była prof. UO Adriana Dawid.
Podczas sesji plenarnej w tym dniu swoje prelekcje wygłosili:

  • płk dr hab. Juliusz Tym (Akademia Sztuki Wojennej), Ślązacy w 2. Korpusie Polskim w 1945 roku.
  • dr Joanna Hytrek-Hryciuk (Zakład Narodowy im. Ossolińskich), Wbrew mitom i obietnicom. Powojenne doświadczenie rabunku Armii Czerwonej na Dolnym Śląsku w kontekście transformacji regionu.
  • dr Dariusz Węgrzyn (Śląskie Centrum Wolności i Solidarności), Zmienna skala terroru. Sowieckie represje na Górnym Śląsku na tle polityki Józefa Stalina wobec zajmowanych obszarów Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1945.
  • dr Bernard Linek (Instytut Śląski), Śląsk Opolski: rok ostatni – rok pierwszy?
  • prof. dr hab. Grzegorz Hryciuk (Uniwersytet Wrocławski), Przesiedlenia ludności polskiej z Kresów Wschodnich na Ziemie Zachodnie i Północne w latach 1945–1946.
  • prof. PhDr. Jiří Friedl (Instytut Etnologii i Studiów Środkowoeuropejskich
  • i Bałkańskich, Wydział Filozofii Uniwersytetu Karola, Praga, Czechy), Kryzys na odcinku śląskim granicy polsko-czechosłowackiej tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej. 
  • ks. dr hab. Grzegorz Sokołowski (Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu), Rok 1945 i jego konsekwencje we wspomnieniach Bolesława Kominka.
  • dr hab. Piotr Pałys, prof. IŚ (Instytut Śląski), Górnołużycka część rejencji legnickiej w 1945 r. Zarys problematyki.
  • dr Karol Kubicki (Kraków, badacz niezależny), Odniemczanie krajobrazu a zagłada dóbr kultury na przykładzie pomników Fryderyka II Wielkiego na Górnym i Dolnym Śląsku.
  • dr Renata Kobylarz-Buła (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych), Między historią, polityką a pamięcią. Rok 1945 w przekazach osadzonych w powojennych obozach pracy (kazus Łambinowic).
  • Maria Bula (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych), Akta w sprawie Lamsdorf. Powojenne rozliczenia załóg niemieckich obozów jenieckich.
  • dr Agnieszka Misiurska (Instytut Śląski), Impressions of Silesia. Obraz Śląska na łamach czasopisma „New Poland”.
  • dr hab. Marek Białokur, prof. UO (Uniwersytet Opolski/Instytut Śląski), Tu zaszła zmiana. Rok 1945 na Śląsku w ujęciu współczesnych polskich szkolnych podręczników historii.

Sesja studencko-doktorancka i młodych badaczy rozpoczęła się 10 października w Instytucie Śląskim wykładem wprowadzającym prof. Winifrieda Heinemanna (dawniej Brandenburgische Technische Universität Cottbus-Senftenberg), The German Resistance During the Second World War and Poland .

Wykład prowadzony był w j. angielskim. Następnie moderator obrad, dr Agnieszka Misiurska oddała głos młodym adeptom nauki. Swoje prelekcje wygłosili:

  • Krzysztof Pogorzelski (Uniwersytet Opolski), Frontowy dzień powszedni: kampania śląska 1945 roku w zapisach dziennika sztabowego artylerii 59 Armii RKKA (Журнал боевых действий штаба артиллерии 59-й армии).
  • Maciej Baranowski (Wydział Komunikacji Uniwersytetu Wiedeńskiego), Dyskursy narodowościowe w wybranej prasie wydawanej na Górnym Śląsku między lutym a majem 1945 roku.
  • Robert Szczepanik (Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski), Wpływ procesów politycznych na krajobraz nazewniczy Bytomia.
  • Beata Śliwińska (Archiwum Państwowe w Opolu), „Coś się kończy, coś się zaczyna…” – losy Kresowian w wybranych materiałach z zasobu Archiwum Państwowego w Opolu.
  • Jolanta Niestrój (Archiwum Państwowe w Opolu), „Sprawa przesunięcia konia…”, czyli życie mieszkańców Opolszczyzny po 1945 roku na przykładzie akt zespołu Starostwo Powiatowe w Strzelcach Opolskich.
  • Joanna Siek, Krzysztof Stecki (Instytut Śląski), Strony internetowe projektów: Rok 1945 na Śląsku oraz Kresowianie na Śląsku po 1945 r. – prezentacja założeń.

Podczas dwóch dni obrad mieliśmy przyjemność gościć licznie zgromadzoną publiczność, która miała okazję zapoznać się z wnioskami z badań uznanych naukowców, uatrakcyjnionych prezentacjami multimedialnymi. Równie ciekawe były wypowiedzi i prezentowane materiały podczas sesji dla młodych badaczy, co szczególnie cieszy Organizatorów i pokazuje, że temat roku 1945 na Śląsku jest nadal aktualny, a co za tym idzie chętnie podejmowany w badaniach naukowych przez młodych pasjonatów i naukowców.
Patronatem medialnym konferencję objęły redakcje: TVP3 Opole, TVP Info, Radio Opole, Radio Doxa, Nowa Trybuna Opolska (NTO).
Dziękujemy Współorganizatorom za pomoc w przygotowaniu konferencji, zacnym Prelegentom za interesujące przedstawienie problematyki oraz Publiczności za liczne przybycie i zainteresowanie wydarzeniem!

W ramach projektu „Rok 1945 na Śląsku” do tej pory miały miejsce wydarzenia:

Projekt pokrewny: Leksykon – Kresowianie na Śląsku po 1945 r. https://leksykonkresowian.instytutslaski.pl/index.php/Kresowianie_na_%C5%9Al%C4%85sku

Fot. z wydarzenia: Piotr Solga (Instytut Śląski), Małgorzata Blach-Margos (Archiwum Państwowe w Opolu).

Program konferencji

W dniach 9–10 października 2025 r. w Opolu odbędzie się międzynarodowa konferencja naukowa „Rok 1945 na Śląsku”, organizowana przez Instytut Śląski, Archiwum Państwowe w Opolu, Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego, Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Emanuela Smołki oraz Centrum Dokumentacyjno-Wystawiennicze Niemców w Polsce. Celem wydarzenia jest upamiętnienie i analiza 80. rocznicy przejścia frontu, zakończenia II wojny światowej (zmiany granic – przejęcia większości obszaru Śląska przez Polskę) oraz późniejszych przekształceń politycznych, społecznych i gospodarczych na Śląsku.

Plakat i program PDF

Plakat (PDF)

Program (PDF)

Call for Papers

Do pobrania

Call for Papers (PDF) – język polski

Zgłoszenia (DOCX) – język polski

Download

Call for Papers (PDF) – English

Registration form (DOCX) – English

W 2025 r. mija 80 lat od przejścia przez Śląsk ofensywy radzieckiej, zakończenia II wojny światowej i zmiany przynależności państwowej regionu. Zapraszamy do udziału w debacie naukowej na temat tych wydarzeń oraz ich skutków. Tytułowy rok 1945 stanowi przełomową cezurę w dziejach regionu śląskiego, doszło wówczas do szeregu zmian o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym. Do rozmowy na temat tych okoliczności zapraszamy zarówno doświadczonych naukowców jak i początkujących badaczy z Polski oraz zagranicy.

Proponowane zagadnienia:

  • Wojna (zbrodnie i krach reżimu hitlerowskiego w ostatniej fazie wojny, specyfika działań wojennych na Śląsku, przejście frontu, marsze śmierci, martyrologia duchowieństwa, wyzwolenie obozów hitlerowskich, polegli)
  • Władza (rządy sowietów na Śląsku, problem dwuwładzy, budowa struktur administracji polskiej, weryfikacja narodowościowa, inwigilacje, propaganda, praktyczna realizacja „programu spełnienia” – nowy (stary?) mit Kresów Zachodnich (Ziem Odzyskanych))
  • Społeczeństwo (Tragedia Górnośląska – obozy, proces przesiedlania ludności, budowa życia społecznego, relacje świadków, traumy wojenne – poczucie tymczasowości)
    Gospodarka (zniszczenia wojenne, szabrownictwo, nacjonalizacja majątków i przemysłu)
  • Kultura (odniemczanie, polonizacja , powstanie polskich instytucji kulturalnych i oświatowych)
  • Biografie
  • Pamięć i przekaz (miejsca pamięci, film, literatura, prasa, wspomnienia i relacje, dyskurs o roku 1945)
  • Źródła
  • Edukacja (projekty edukacyjne, konspekty zajęć, materiały edukacyjne)

Organizatorzy:

Instytut Śląski, Archiwum Państwowe w Opolu, Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego, Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki w Opolu, Centrum Dokumentacyjno-Wystawiennicze Niemców w Polsce.

Rada naukowa konferencji:

dr hab. Tomasz Ciesielski, prof. UO (Dyrektor Instytutu Historii UO), dr Bartosz Jan Kuświk (Dyrektor Instytutu Śląskiego), dr Sławomir Marchel (Dyrektor Archiwum Państwowego w Opolu), dr hab. Adriana Dawid, prof. UO; dr hab. Piotr Pałys, prof. IŚ.
 
Wypełnione zgłoszenia udziału w konferencji oraz sekcji studencko-doktoranckiej (formularze poniżej) wraz z abstraktem będą przyjmowane do 29 sierpnia 2025 r.
Organizatorzy zastrzegają sobie prawo wyboru tematów spośród zgłoszonych propozycji.

Pytania prosimy kierować do:

Sekretarz konferencji Joanny Siek, tel. +48 530 850 169, email: j.siek@instytutslaski.pl

Organizatorzy przewidują wydanie publikacji pokonferencyjnej w 2026 r., w związku z czym prelegenci będą zobowiązani do dostarczenia artykułów naukowych dostosowanych do instrukcji wydawniczej Instytutu Śląskiego do 30 grudnia 2025 r. Do pobrania: Zasady redakcyjne (PDF)

Program konferencji zostanie ustalony do 20 września 2025 r.

Organizatorzy nie przewidują opłaty konferencyjnej, nie zapewniają referentom noclegu i wyżywienia.