Monika Choroś
Instytut Śląski
Przemiany nazewnicze w latach 1945–1950 na przykładzie nazw miejscowości ziemi nyskiej
„Studia Śląskie”, tom 82, 2018
Tuż po zakończeniu działań wojennych rozpoczęto repolonizację i polonizację szaty nazewniczej Śląska, co było jednym z elementów usuwania „wszelkich śladów panowania germańskiego”[1]. Przemianowania objęły nazwy miejscowości, toponimię miejską (nazwy ulic, placów, części miast oraz ważnych obiektów miejskich), nazwy przedsiębiorstw, sklepów, restauracji, imiona i nazwiska, a także nazwy obiektów fizjograficznych (rzek, gór, łąk, lasów itp.). W zasadzie bez większych problemów można było dokonać zmian w przedwojennym województwie śląskim, gdzie zarówno miejscowości, jak i ulice oraz place posiadały nazwy polskie oraz w tych powiatach, których mieszkańcy posługiwali się w życiu codziennym dialektami języka polskiego i obok urzędowych nazw niemieckich funkcjonowały ich polskie odpowiedniki. Już 29 stycznia 1945 r.[2] pełnomocnik Tymczasowego Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na województwo śląskie, Aleksander Zawadzki zarządził przywrócenie wszystkim miejscowościom, a także ulicom i placom nazw polskich[3].
Inaczej wyglądała sytuacja na obszarach, które do 1945 r. znajdowały się w granicach państwa niemieckiego i na których nie było polskich odpowiedników urzędowych nazw niemieckich. Do takich terenów należała ziemia nyska, która bardzo wcześnie uległa wpływom niemieckim. Wprawdzie z nielicznych nazw niemieckich wyzierała słowiańskość, niektóre posiadały potoczne warianty polskie, znane ludności rodzimej zamieszkującej przygraniczne powiaty, niemodliński i prudnicki[4], ale zdecydowana większość to nazwy rdzennie niemieckie lub tak zniemczone, iż tylko językoznawca onomasta mógł odczytać ich pierwotne brzmienie.
Dla wszystkich, zarówno dla władz różnych szczebli, jak i dla mieszkańców, było rzeczą zrozumiałą, że zastane niemieckie nazwy miejscowości należy jak najszybciej zastąpić polskimi, by zapewnić sprawne funkcjonowanie administracji, komunikacji i łączności, stworzyć przesiedlonej ludności polskiej przesłanki swojskości i stabilizacji oraz umożliwić pełną i szybką integrację nowych ziem z resztą kraju, a także dać świadectwo ich odwiecznej polskości.
24 marca 1945 r. do Nysy wkroczyły oddziały Armii Czerwonej i władzę w mieście i powiecie przejęły tymczasowe komendantury wojenne tej armii. Pierwsi Polacy – tzw. grupa operacyjna milicjantów – przybyli tu w miesiąc później, tj. 23 kwietnia[5], a 9 maja radziecka komendantura przekazała władzę w mieście polskiej administracji państwowej[6].
W tym też czasie przystąpiono do nadawania nazw polskich miejscowościom ówczesnego powiatu nyskiego. Sprawą tą zajęły się nie tylko urzędy administracji państwowej – starostwo i Urząd Wojewódzki Śląsko-Dąbrowski – ale i dyrekcje Lasów Państwowych, kolei, poczty, a także sami mieszkańcy. Zdarzało się, że nazwy polskie tworzyli dziennikarze opisujący nowe ziemie przyłączone do Polski. I tak „Trybuna Robotnicza” w cyklu „Na szlakach naszego osadnictwa na Śląsku Opolskim i Dolnym” pisała: „pierwsze miasteczko to Pączków[!] (Patschkau). Jedziemy ulicą Narutowicza”[7]. Podobnie było w cyklu „Reportaże z ziem odzyskanych” publikowanym w katowickim „Dzienniku Zachodnim” czy w rubryce „Na Zachód” wydawanego w Krakowie „Dziennika Polskiego”. Był to zatem proces nie tylko żywiołowy, ale także wielotorowy. Zdarzało się zatem często, że jedna miejscowość miała po kilka polskich nazw. Można założyć, że aby uniknąć pomyłek i dokładnie zidentyfikować miejscowość, obok nowych nazw często podawano w nawiasie starsze niemieckie[8].
Efektem tych pierwszych przemianowań nazewniczych były tzw. nazwy przejściowe[9] lub przedkomisyjne[10], czyli nazwy tymczasowe używane przez władze lokalne i mieszkańców na ziemiach przyłączonych do Polski w 1945 r. do czasu ustalenia nazw oficjalnych, urzędowych przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości przy Ministrze Administracji Publicznej[11].
W akcję przywracania polskiego nazewnictwa geograficznego na Śląsku bardzo aktywnie włączył się Instytut Śląski, który wznowił swą działalność już w pierwszych tygodniach po wyzwoleniu. W połowie marca 1945 r. „Dziennik Zachodni” informował, że Instytut „zamierza uczynić zadość najbardziej palącym potrzebom”[12], przystąpił zatem do drukowania mapy całego Śląska z polskimi nazwami i opracowania polsko-niemieckiego spisu nazw miejscowych Śląska[13]. Mimo iż spis był niekompletny i tymczasowy, co zaznaczono we wstępie, zdecydowano się opublikować go już późną wiosną 1945 r., „by zadośćuczynić palącej potrzebie zaznajomienia z polskimi nazwami miast i wsi na Śląsku tych wszystkich, którzy z racji wykonywania zadań administracyjnych, wojskowych, pracy dziennikarskiej, naukowej i społecznej potrzebują tych wiadomości”[14]. Skorowidz zawierał tylko te nazwy polskie, które już dawniej (tj. w wiekach średnich) istniały. Dlatego też autor podkreślał, że jest to wykaz niekompletny i tymczasowy, ponadto należy nadać polskie nazwy tym miejscowościom, dla których nie udało się odszukać polskiej nazwy lub nigdy takowej nie posiadały[15]. Ta ostatnia uwaga w znacznej mierze dotyczyła również powiatu nyskiego. W skorowidzu ujęto 100 nazw samodzielnych wsi, wśród których dla 32 nie podano nazwy polskiej. Ponadto część proponowanego imiennictwa polskiego posiadała brzmienie i formę, jaką przyjmowały nazwy rdzennie niemieckie dostosowywane do języka polskiego w wyniku wielowiekowych procesów adaptacyjnych, przebiegających na terenach dwujęzycznych, np.: Grunau → Grunów, Reinschdorf → Ryńska Wieś. Mimo wielu braków i wad, które już w 1945 r. omówił Kazimierz Nitsch[16], skorowidz autorstwa Antoniego Wrzoska był bardzo przydatny, zwłaszcza dla administracji wojewódzkiej.
Ludność przybywająca z innych ziem polskich, w tym także z utraconych Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej, często była kierowana przez Państwowy Urząd Repatriacyjny do miejscowości, które nie miały jeszcze polskiej nazwy lub była ona nieznana zarówno władzom powiatowym, jak i nowym mieszkańcom. W zachowanym protokole z pierwszego zebrania wójtów, które odbyło się w starostwie nyskim 22 maja 1945 r., nie wymieniono ani jednej polskiej nazwy miejscowości[17], a uczestniczyli w nim przedstawiciele 18 wsi. Z korespondencji sekretariatu starosty wynika, że w okresie od maja do pierwszych dni lipca używano powszechnie jeszcze nazw niemieckich (nie zawsze zapisywanych poprawnie) dla gromad wiejskich, zarówno w pismach wysyłanych ze starostwa, jak i z poszczególnych gromad i różnych instytucji do starostwa, np. naczelnik gminy Gismansdorf zwraca 25 maja 1945 r. się do starostwa w sprawie aparatu do szukania min we wsiach Stefansdorf i Heidesdorf[18], a naczelnik z Borkendorf skarży się w piśmie z 24 maja, że komendant wojenny nie uznaje administracji polskiej i sprawuje władzę w Bischofswalde[19]. Świadczą o tym także nagłówki umieszczane w pismach urzędowych, np.: „Wójt Gminy Waltdorf”[20], „Do wójta w Gismansdorfie”[21], „Urząd Gminny Schönwalde-Stöckicht”[22], zaś komenda powiatowa MO informuje starostę, że „wieś Konradsdorf podlega kontroli posterunku w Nawrotach”[23].
Sytuacja taka nie mogła trwać długo, gdyż dla przybywających z różnych regionów Polski mieszkańców ziemi nyskiej te niezrozumiałe, trudne do wymówienia i zapamiętania obce nazwy w języku, który przywoływał okrucieństwa wojny, nie były możliwe do zaakceptowania[24]. Nim polskie nazwy wprowadziła administracja państwowa, czynili to mieszkańcy[25], czego przykładem jest pismo wójta, opatrzone owalną pieczęcią z napisem Gross-Neundorf, Kr. Neisse (dziś Złotogłowice), zawierające następujące uzasadnienie dla propozycji polskiej nazwy:
Z załączonej książki dr Henryka Urbańczyka za którą tenże doktorat na uniwersytecie wrocławskim otrzymał, a która to praca dzieje powstania i rozwój osady Gr. Neundorf od zarania opisuje, na stronie 9 wynika, że osada ta nosiła w swych początkach nazwę „Złote Pole”[26].
Podobnym zaangażowaniem i inwencją wykazał się także naczelnik gminy Steinsdorf (dziś Ścinawa Nyska), pisząc 2 lipca 1945 r. do Starostwa Powiatowego w Nysie:
W związku ze zmianą nazw wsi niemieckich na polskie w mojej gminie proponuję następujące:
Steinsdorf – Sielanka
Greisau – Starzowice
Lindenwiese – Lipowce
Kleindorf – Mała Wieś
Prockendorf – Buntowce
Jeżeli nazwy powyższe będą odpowiadały, proszę o jak najszybsze powiadomienie nas[27].
Pismo to zostało skierowane do Wydziału Kultury i Sztuki, który 18 czerwca 1945 r. przedstawił staroście Projekt zmian nazw miejscowości w powiecie Nissanskim[28]. Obejmował on 115 nazw. Wśród zaproponowanych nazw polskich przeważały tłumaczenia (41). Przy czym były to tzw. kalki językowe, czyli dokładne odwzorowanie znaczenia i struktury nazwy niemieckiej, np.: Altewalde → Stary Las, Steinberg → Kamienna Góra, Langendorf → Długa Wieś, lub przetłumaczenie jednego z członów nazwy niemieckiej z jednoczesnym zastąpieniem członów określanych –dorf ‘wieś’, –au ‘niwa’, –wiese ‘łąka’, –walde ‘las’, –thal ‘dolina’ polskimi przyrostkami nazewniczymi, np. –ice, -ów, -ówka. Wynikiem tego zabiegu były np. nazwy: Starowice ← Altmannsdorf, por. niem. alt ‘stary’; Biskupice ← Bischofswalde, por. Bischof ‘biskup’; Ludwikówka ← Ludwigsdorf, niem. imię Ludwig = pol. Ludwik, Końskie ← Rosshof, por. Ross ‘rumak, koń’.Było to zgodne z polskim zwyczajem słowotwórczym, w którym podstawową rolę odgrywa derywacja, a nie proces kompozycji. Następną porównywalną liczebnie grupę stanowią chrzty nazewnicze (38), czyli nazwy, które ani znaczeniowo, ani strukturalnie nie nawiązują do nazwy adaptowanej. Są to: Oppersdorf ‘wieś Oppera’ → Opryszków, Molk ‘serwatka’ → Młaka ‘wilgotny porośnięty mchem teren’, Volkmannsdorf ‘wieś Volkmanna’ → Włodary (włodarz ‘zarządzający gospodarstwem’), Blumenthal ‘kwietna dolina’ → Krzywe Góry. Następną grupę stanowią rekonstrukcje starszych nazw słowiańskich (24), jak: Preiland → Przyłęk ‘osada przy łęgu, czyli w podmokłym miejscu lub przy łuku drogi, rzeki’, Nowag → Nowaki ‘l. mn. od nazw. Nowak’, Guttwitz → Godkowice ‘osada Godka zapisana w XIII w. jako Godcovici’, Jäglitz → Jaglica, Jegielnica (dziś Jegielnica); Schlaupitz → Słupice (słup), Gesess → Ujazd (ujazd ‘obszar, którego granice zostały wyznaczone przez objazd’; dziś Ujeździec). Wprawdzie rekonstrukcje te nie zawsze są identyczne z nazwami zaproponowanymi przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości i ogłoszonymi w „Monitorze Polskim”, jednak wyraźnie nawiązują do pierwotnego brzmienia i znaczenia nazwy. Odrębną grupę stanowią adaptacje fonetyczne (19), czyli dostosowanie obco brzmiącej nazwy do właściwości głosowych języka polskiego, np.: Maschkowitz → Maćkowice, Baucke → Pałki, Greisau → Gryzów, Köppernik → Kopernik, Klettnig → Kletnik, Borkendorf → Borkowice, Guttwitz → Gutowice. Trzeba także zwrócić uwagę, na to, że pracownicy Wydziału Kultury i Sztuki przygotowujący te propozycje podawali nazwy niemieckie w brzmieniu sprzed nasilonej germanizacji nazewnictwa po 1934 r. I tak w ich wykazie figurują: Gostitz zamiast obowiązującego od 1936 r. Gostal, Schmolitz, a nie Frankenfelde, Korkwitz,a nie Möckendorf, Jäglitz zamiast Kleindorf. Wszystkie przytoczone nowsze nazwy urzędowe zostały wprowadzone w 1936 r.
Niestety nie udało się dotrzeć do dokumentów, które przedstawiałyby dyskusję nad propozycjami Wydziału Kultury i Sztuki. Niewątpliwie taka miała miejsce, skoro wykaz nazw przesłany do Instytutu Śląskiego w Katowicach z prośbą o wyrażenie opinii odbiegał nieco od wcześniejszej wersji. Zawierał bowiem nie dwie rubryki (nazwa niemiecka, nazwa polska) lecz cztery: nazwa niemiecka, nazwa proponowana przez wydział samorządowy, nazwa proponowana przez Instytut Śląski[29] oraz nazwa projektowana. Ponadto do tego wykazu nazw dołączono Podstawy dla projektowanych zmian nazw miejscowości, zawierające objaśnienia, które posłużyły do utworzenia propozycji polskiej nazwy. Składały się na nie publikacje zwarte, artykuły prasowe dotyczące powiatu nyskiego, stare mapy oraz określenia „tłomaczenie treściowe” i „tłomaczenie fonetyczne”. Wszystkie były oznaczone cyframi rzymskimi. Przy proponowanych nazwach dopisano te liczby rzymskie, podając w ten sposób podstawę i źródło wyboru nazwy polskiej[30].
Nazwy projektowane nie zawsze były tożsame z tymi z 18 czerwca 1945 r., np.: dla Baucke proponowano Buki, wcześniej Pałki, Dürr Arnsdorf zamierzano nazwać Warnołcice, wcześniej Arnoldowo Suche, dla Riemertsheide zaproponowano Renardów w miejsce Rymarzowej Woli.
Odpowiedź Instytutu Śląskiego, która wpłynęła do starostwa 21 sierpnia zawierała następujące zalecenia:
Komisja Śląskich Nazw Miejscowych po zapoznaniu się z propozycjami sp. Starosty nyskiego, co do nazw miejscowych w powiecie nyskim doszła do następujących wniosków:
- Należy przyjąć nazwy proponowane przez Instytut Śląski w znanej broszurze. Trzeba się bowiem liczyć z faktem, że się broszura rozeszła szeroko i znalazła w rękach tak władz lokalnych, jak centralnych, a nadto w rękach tysięcy prywatnych ludzi, odstąpienie więc od niej powiększyłoby istniejący zamęt.
- Gdzie Instytut Śląski nie podał żadnej polskiej nazwy, tam należy przyjąć propozycje starosty.
- W kilku szczegółowych wypadkach Komisja dokonała zmian wbrew zasadzie ad 1 i ad 2. Okazało się bowiem, że wysuwane tam propozycje rażąco stoją w niezgodzie
z nazwami staropolskimi, a zatem konieczne są doraźne poprawki, jeszcze zanim Komisja się wypowie w sprawie ogółu nazw. Są to nazwy Kijów nie Kijaków, Korzekwica nie Korkowice, Lasocice nie Lasota, Naczkównie Nać, Ratnowice nie Radziszów, Śmiłowice nie Zmysłów, Zwanowice nie Świętocice, Trzeboszowice nie Siemiałowice. Między propozycjami starostwa nie do przyjęcia są stanowczo: Wychów, Swatów (tak byłoby po czesku!), Ryglice, Opryszków (nazwa źródłowo nie uzasadniona a ośmieszająca)[31].
Starostwo, proponując nowe nazwy, nie zawsze zastosowało się do powyższych zaleceń. Pozostały bowiem nazwy Ryglice, Nacie, Skałka i kilka innych[32].Wojewoda śląsko-dąbrowski rozporządzeniem z 27 listopada 1945 r. ustalił brzmienie urzędowe nazw miejscowości na obszarze Ziem Odzyskanych Śląska Opolskiego[33]. Dla powiatu nyskiego były to nazwy 98 miejscowości, przy czym pominięto mniejsze, niesamodzielne osady, jak: Frydrychów (Friedrichseck), Godkowice (Guttwitz), Końskie (Rosshof) i wyjątkowo większe gromady wiejskie, jak Biechów (Bechau) i Ściborowice (Stübendorf). Zaakceptowano wówczas także nazwy negowane przez powstałą z inicjatywy Instytutu Śląskiego przy Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie Komisję Śląskich Nazw Miejscowych, czyli Nać, Radziszów, Ryglice, Siemiałowice i Zmysłów. Zapewne przeważyła w tym przypadku wola mieszkańców i aktywność władz lokalnych najniższego szczebla, naczelników gmin i sołtysów. Potwierdza to cytowany wcześniej postulat nadania nazwy Złotopol, która znalazła uznanie władz wojewódzkich i zastąpiła stereotypowe, powtarzające się miano Nowa Wieś, które proponowało starostwo. Zatem w ciągu pół roku (od wprowadzenia w maju administracji polskiej do ogłoszenia przez wojewodę w listopadzie ustalonych nazw) niektórym miejscowościom zmieniono urzędowo nazwę dwu lub trzykrotnie, np. niem. Prockendorf – polskie Prosinice, Prusinowice, wójt nazywał Buntowce, a PKP znajdujący się tam przystanek kolejowy Oporów[34]. W 1947 r. wieś otrzymała urzędową, aktualną również dzisiaj nazwę Węża[35]. Podobnie Waltdorf to początkowo Wały i Walterów, później Wałderzów,by w 1947 r.uzyskać ostateczne miano Prusinowice[36]. A przecież wielka fala zmian miała dopiero nadejść wraz z powołaniem przy Ministrze Administracji Publicznej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości. Została ona powołana 6 stycznia 1946 r. i natychmiast przystąpiła do pracy. Jej zadaniem było uporządkowanie chaosu w nazewnictwie miejscowym i zaproponowanie do zatwierdzenia nazw, które ukazywały polską lub słowiańską przeszłość nowych ziem, były poprawne pod względem językowym i nawiązywały do tradycji nazewniczych, nie tylko ogólnopolskich, ale również regionalnych[37].
Pierwsze posiedzenie Komisji odbyło się w dniach 2–4 marca 1946 r. i ustalono na nim nazwy polskie dla miast wojewódzkich, powiatowych oraz tych, które przed wojną liczyły ponad 5 tys. mieszkańców. Przyjęto także polskie nazwy uzdrowisk. Ustalone i zatwierdzone nowe nazwy publikowano w „Monitorze Polskim”. W tym momencie stawały się jedynymi dopuszczalnymi do używania w stosunkach publicznych, co przypominano każdorazowo, ogłaszając w „Monitorze Polskim” ustalone i zatwierdzone nazwy. O obowiązku tym przypominali także wojewodowie, zapowiadając kontrole w terenie i zobowiązując starostów do używania wyłącznie nazw zatwierdzonych[38].
Pierwsze obowiązujące nazwy urzędowe podano do publicznej wiadomości dopiero 19 maja 1946 r.[39], czyli po upływie roku od zakończenia działań wojennych i prawie po roku intensywnej akcji osiedlania nowych mieszkańców na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Na tym posiedzeniu nie ustalono ani jednej nazwy dla powiatu nyskiego. Komisja na swoich zebraniach sukcesywnie opracowywała nowe nazwy miejscowe, o czym Ministerstwo Ziem Odzyskanych informowało za pośrednictwem urzędów wojewódzkich, starostów i prezydentów miast[40]. Na drugim posiedzeniu w czerwcu ustalono nazwy miejscowości, które w 1939 r. liczyły od 1 tys. do 5 tys. oraz nazwy stacji kolejowych. Dla powiatu nyskiego ustalono 18 nowych nazw polskich, wśród nich tylko trzy były wcześniej używane, mianowicie: Jasienica Dolna, Nowy Las oraz Hajduki z dodatkowym określeniem lokalizującym „Nyskie względnie Niskie”. Nieco zmodyfikowano cztery nazwy: Biskupów na Biskupice, Kamieniec na Kamienica, Goświn na Goświnowice i Gierałtowice na Gierałcice. Nazwy opublikowano 16 grudnia[41]. Następne ustalenia dla 29 miejscowości podano do publicznej wiadomości 15 marca 1947 r.[42] Wśród nich 13 określeń miejscowości to zupełnie nowe nazwy, pięć zostało nieznacznie zmienionych przy zachowaniu podstawy, np. Jodły → Jodłów, Kopernik → Koperniki, do dwóch dodano człony odróżniające (Wyszków Śląski, Ścinawa Nyska), a dziewięć Komisja Ustalania Nazw Miejscowości pozostawiła bez zmian (m.in. Głuchołazy, Paczków, Włodary). W tym samym roku ustalono jeszcze 22 nazwy, przy czym zmieniono tylko połowę[43]. W następnym roku opublikowano 37 nazw miejscowości i dziewięć nazw części miasta Nysa[44]. Zupełnie nowe nazwy otrzymało 20 miejscowości, wśród nich siedem niewielkich przysiółków i folwarków, dla których nie odnaleziono w zachowanych dokumentach archiwalnych polskich nazw używanych po wprowadzeniu administracji polskiej (Dębsko, Mądroszów, Paczkówek, Studnica, Zawsie, Rochów). W 1949 r. ustalono tylko cztery nazwy miejscowe[45], w tym dwie nie uległy zmianie, a dla jednej nie była wcześniej znana nazwa polska (Radzów). Ostatnie ustalenia poczyniono w 1950 r.[46] dla osad i przysiółków liczących poniżej 50 mieszkańców. W powiecie nyskim było 10 takich miejscowości, przy czym zmieniono trzy nazwy, a trzem osadom, które nie miały dotąd nazwy polskiej, nadano ją (Radowice, Piaskowa, Supice).
Nowe urzędowe imiennictwo nie zawsze było akceptowane przez mieszkańców i władze lokalne. Do Ministerstwa Ziem Odzyskanych (MZO) napływały protesty od wojewodów i przedstawicieli społeczeństwa[47]. By tego uniknąć, MZO zwracało się do władz lokalnych o dostarczanie spisów obecnie używanych nazw polskich i ich niemieckich odpowiedników komisjom regionalnym, które przygotowują materiał dla komisji głównej, po to by można było w jak najszerszym zakresie uwzględnić nazwy przyjęte przez ludność polską[48].
Proces nadawania nazw urzędowych trwał pięć lat, nic zatem dziwnego, że mieszkańcy przyzwyczaili się do pierwszych, „przedkomisyjnych” określeń i nadal ich używali. Niekiedy to przywiązanie było tak mocne, że nie ustawali w staraniach o przywrócenie pierwszej powojennej nazwy. Tak było w przypadku Frydrychowa[49],który otrzymał urzędowe miano Michowice[50], lecz na drogowskazach nadal widniał Frydrychów. Ostatecznie w 2005 r.[51] na wniosek mieszkańców powróciła nazwa, której nieprzerwanie używali. Również mieszkańcy przysiółka Góra, który w 1950 r. nazwano Kaplica[52],używali starszej nazwy, umieszczano ją także na tablicach drogowych. Dziś jest to część wsi Hanuszów i nazywa się Górka.
Samo miasto powiatowe miało trzy różne nazwy: Nysa, Nissa, Nisa[53]. Początkowo używano formy Nissa, o czym świadczy zachowana korespondencja sekretariatu starosty z pierwszych miesięcy po przybyciu do miasta administracji polskiej[54]. Później częstsza była forma Nisa[55]. Oddział Narodowego Banku Polskiego w Nysie 23 lipca 1945 r. skierował do prezydenta miasta pismo z następującą informacją:
Wojewódzki Oddział NBP w Katowicach zawiadomił, że według ostatnich orzeczeń Polskiej Akademii Umiejętności (prof. Nitsch i prof. Taszycki) należy używać formy Nysa, zarówno na określenie miasta, jak i obu rzek Nysa Kładzka i Nysa Łużycka. Ustalenie to nastąpiło w ostatnich dniach, dlatego w różnych publikacjach używa się także Nisa, Nissa, Nyssa.
Powyższe polecono nam zakomunikować Ob. Prezydentowi do łaskawej wiadomości i odnośnego zarządzenia[56].
Odpowiednie pismo z Urzędu Wojewódzkiego, informujące o właściwej i obowiązującej formie Nysa, Zarząd Miejski otrzymał 1 sierpnia 1945 r.[57], rozporządzenie wojewody śląsko-dąbrowskiego ukazało się w listopadzie 1945 r.[58], a ustaloną nazwę opublikowano w „Monitorze Polskim” dopiero w lutym 1948 r.[59] W praktyce do połowy 1948 r. stosowano trzy nazwy, na co zwracał uwagę Zarząd Miejski[60].
Zarówno Urząd Wojewódzki, jak i starostwo oraz zarządy miejskie informowały podległe im jednostki oraz inne urzędy niezespolone o urzędowych zmianach nazw[61], lecz ich wprowadzanie do powszechnego użytku przebiegało powoli. Przyczyny tego stanu rzeczy były następujące: niezbyt dobry przepływ informacji, brak tablic drogowych, używanie nazw nieaktualnych, nierespektowanie przez władze PKP ustaleń[62], a często także nieprzywiązywanie przez mieszkańców wagi do nazewnictwa – wynikające z przekonania, że i tak niedługo nastąpi powrót w strony ojczyste, do prawdziwego domu – powodowały, że galimatias nazewniczy trwał latami. Poczucie tymczasowość pobytu na tzw. Ziemiach Odzyskanych, mimo zachodzących faktów politycznych i starań propagandy państwowej, stanowiło wcale nierzadki element powojennej rzeczywistości, o czym wspomina Anna Witkowska: „Nasze życie tak naprawdę było prowizorką, bez żadnych perspektyw na przyszłość. Nie wiązaliśmy z tym miejscem żadnych planów na przyszłość. Mało nas nawet obchodziło, jak po polsku będzie się nazywała wioska: Łupki, Drzazgi czy może Okop”[63].
Podsumowanie
Proces zastępowania niemieckich nazw miejscowości polskimi w powiecie nyskim przebiegał podobnie jak na całym obszarze Ziem Zachodnich i Północnych. Sprawne funkcjonowanie administracji państwowej, komunikacji i łączności, szybka integracja tzw. Ziem Odzyskanych z resztą kraju oraz stworzenie napływającej ludności polskiej przesłanek stabilizacji i swojskości wymagały jak najszybszej zmiany nazewnictwa. Nowe nazwy proponowały i nadawały nie tylko urzędy administracji państwowej różnego szczebla, Instytut Śląski, poczta, kolej i dyrekcje Lasów Państwowych, lecz także sami mieszkańcy. Powodowało to, że niekiedy jedna miejscowość posiadała kilka równolegle używanych nazw, a zaledwie 10 miejscowości (Gęstwina, Kamienna Góra, Książe, Łąka, Nowy Las, Paczków, Stary Paczków, Włodary, Jasienica Dolna i Górna) nie miało wariantów obocznych. Ów galimatias nazewniczy potęgował niezbyt dobry przepływ informacji, brak tablic drogowych, poczucie tymczasowości pobytu nowych mieszkańców, a także niechętne przyjmowanie nazw urzędowych będących wynikiem prac Komisji Ustalania Nazw Miejscowości. Do 1950 r. Komisja zmieniła ponad 60% nazw zatwierdzonych przez Urząd Wojewódzki Śląsko-Dąbrowski, nazw, do których mieszkańcy już przywykli i uznali za swoje.
Wykaz nazw przejściowych występujących w dawnym powiecie nyskim w latach 1945–1950[64]
| Nazwa aktualna | Nazwa przejściowa |
| Bardno | Mała Warta |
| Biała Nyska | Bielawa, Biała Niska |
| Biechów | Bechów, Buków, Bychowice, Wiechów, Wychów |
| Biskupów | Biskupice |
| Bodzanów | Długa Wieś, Dłużnica |
| Bolkowice | Bolków |
| Broniszowice | Broniszewice |
| Brzezina Polska | Brzezinka, Brzezinki |
| Buków | Buki, Pałki, Polki |
| Burgrabice | Borek, Borkowice |
| Bykowice | Buków, Bychowice, Bychwice, Bychowiec |
| Charbielin | Ludwików, Ludwikówka |
| Domaszkowice | Zwrócona, Nawroty |
| Drogoszów | Żarki |
| Dziewiętlice | Hendrychów, Janów, Jaworek, Ustroń |
| Frączków | Głogowiec, |
| Frydrychów (1947–2005 Michowice) | Frydrychów |
| Gęstwina[65] | |
| Gierałcice | Gierałtowice, |
| Głębinów | Głębice, Głębowo |
| Głuchołazy | Kozia Szyja |
| Godkowice | Gutowice |
| Goszowice | Gostynice |
| Gościce | Gościec |
| Goświnowice | Gostwin, Goświn, Goświnów |
| Gryżów | Gryzów, Krzeszów, Starzowice |
| Hajduki Nyskie | Hajduki, Hajduki Niskie, Nysa Nowy Świat, Puszczykowo |
| Hanuszów | Handrychowice, Hendrychowice, Janowice |
| Iława | Dzielów |
| Jarnołtów | Arnoldowo Suche, Warnołcice |
| Jarnołtówek | Arnoldowice, Jarantowice |
| Jasienica Dolna | Dolna Jasienica |
| Jasienica Górna, | Górna Jasienica, |
| Jegielnica | Jagielnica, Jaglica, Mała Wieś |
| Jędrzychów | Leszno, Puszcza, Zakrzów |
| Jodłów | Jodłowy Las, Jodły |
| Jutrocice Dolne i Górne (włączone do Piątkowic) | Jutrzyce |
| Kałków | Skałka |
| Kamienica | Kamieniec |
| Kamienna Góra | |
| Kaplica | Góra |
| Kępnica | Hermanów, Kamień |
| Kijów | Kubice, Kijawa, Kijaków |
| Komorów | Kamienna |
| Konradowa | Konradów |
| Konradów | Kończyce, Kończyce Suche, Suchy Konradów |
| Koperniki | Kopernik |
| Korzekwice | Gorzkowice, Korkowice, Korzekwica, Krokiew, Krokwice |
| Kozielno | Kozie, Koźla, Koźle, |
| Krakówkowice | Krakowce, Krakowiec, Krechowce |
| Krasów | Krasne, Krośnica, |
| Książe | |
| Kubice | Kałuża, Kubinów |
| Kwiatków | Krzywe Góry, Kwiatkówka |
| Lasocice | Lasota, Lasoty |
| Lipowa | Lipowce |
| Lisie Kąty | Lisi Kąt, Lisice, Lisów |
| Łączki | Kunów, Markowice, |
| Łąka | |
| Mańkowice | Wola |
| Markowice (do 1983 r. Łączki) | Markocice, Markwatowice |
| Maszkowice | Maćkowe, Maćkowice, Maszków |
| Meszno | Meszna, Miedzyń |
| Miedniki | Kuźnica, Miedziana |
| Morów | Morawa, Murawa |
| Naczków | Nacie, Nać |
| Nadziejów | Nadzicz, Nadzież, Nosów |
| Niwnica | Niwnice |
| Nowaki | Nowaków |
| Nowy Las | |
| Nowy Świętów | Niemce, Nowy Witów, Swatów, Witów |
| Nysa | Nisa, Nissa |
| Paczków | |
| Pakosławice | Bogdanowice, Słowniewice |
| Piątkowice | Czerwiec, Czerwona Woda, Żary |
| Piotrowice Nyskie | Piotrowice |
| Podkamień | Górka, Kamienna Górka |
| Podlesie | Piękny Las |
| Pokrzywna | Dzików, Śląski Ojców, Wilczy Dół, Zwierzyniec |
| Polski Świętów (1946–1998 Świętów Polski) | Polski Świętów, Stary Swatów, Stary Witów |
| Prusinowice | Walterów, Wałderzów, Wałdyrzów, Wały |
| Przełęk | Przełęt, Przyłęk |
| Radzikowice | Radzicowe, Szczepanice |
| Ratnowice | Radziszów |
| Regulice | Ryglice |
| Reńska Wieś | Renoltowice, Ryńska Wieś |
| Rościsław – Końskie, Różanka | Końskie, Różanka |
| Rudawa | Żary |
| Rusocin | Renardów, Rogojów, Rymarzowa Wola |
| Rynarcice | Biegi, Biegonice, Renarcice |
| Rzymiany | Rymanów, Skalice |
| Sękowice | Zienkowice |
| Siestrzechowice | Grunów, Izdebka, |
| Skorochów (do 1996 r. Podłężek) | Skorochów, Skorosów |
| Sławniowice | Kunatowice, Kunaty, Kunów, Wielkie Kończyce, Warnołcice, |
| Słupice | Słubice |
| Smolice | Stopnica, Zmysłów |
| Spiny | Dzbańsk, Spinów |
| Starowice | Staroswice |
| Stary Las | Stary Wałdów |
| Stary Paczków | |
| Strobice | Strąbice, Strzyżów, Trębice |
| Sucha Kamienica | Suchy Kamień, Sucha Kamionka |
| Ścibórz | Ściborowice |
| Ścinawa Nyska | Sielanka, Stynów, Swinawa, Ścinawa, Wąchca |
| Śliwice | Żłobice, |
| Śmiłowice | Smolice, Zmysłów |
| Trzeboszowice | Działów, Siemiałowice, Swemenice |
| Ujeździec | Jerzyce, Ujazd |
| Unikowice | Janów, Jaśków, Henrykowo, Uniekowice |
| Węża | Buntowce, Oporów, Prosinice, Prusinowice, Wąchca |
| Wierzbięcice | Kępnica, Opertów, Oporów, Opryszków |
| Wierzbno | Wierzbin |
| Wilamowa | Stary Wilamów, Stary Wilanów |
| Wilamowice Nyskie | Wilamowice, Wilanowice |
| Włodary | |
| Wyszków Śląski | Lipnik, Wyszków k. Nysy, Wyżków, Wyszków |
| Złotogłowice | Nowa Wieś, Złotopol |
| Zwanowice | Szawonowice, Świętocice |
Przypisy
[1] Odezwa Pełnomocnika Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej na Województwo Śląskie do ludności polskiej Górnego Śląska z 29 I 1945 r., opublikowana także w „Gazecie Urzędowej Województwa Śląskiego” 1945, nr 1, s. 7–8.
[2] Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do Katowic 27 stycznia 1945 r.
[3] Zarządzenie Pełnomocnika Rządu Tymczasowego na województwo śląskie z dnia 29. stycznia 1945 w sprawie likwidacji śladów okupacji niemieckiej, „Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego” 1945, nr 1, s. 9; Podział Województwa Śląskiego na powiaty i gminy według stanu z dnia 1 września 1939, „Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego” 1945, nr 2, poz. 27.
[4] Przez te powiaty przebiegała granica językowa między dialektami języka polskiego i niemieckiego, por. B. Wyderka, Granice dialektu śląskiego. W: Granice Śląska w interdyscyplinarnej perspektywie, red. R. Gładkiewicz, T. Sołdra-Gwiżdż, M. S. Szczepański, Opole–Wrocław 2012, s. 57–75.
[5] T. Foltyn, Nysa w latach 1945–1946. Pierwszy etap wysiedlenia ludności niemieckiej. W: Dzieje Śląska w XX w. w świetle badań młodych historyków z Polski, Czech i Niemiec, red. K. Ruchniewicz, Wrocław 1998, s. 200–225.
[6] Pierwsze sprawozdanie sytuacyjne Starosty Powiatowego w Nysie, Archiwum Państwowe w Opolu (dalej: APO), Starostwo Powiatowe w Nysie (dalej SP w Nysie), sygn. 27, s. 8–11.
[7] Na szlakach nowego osadnictwa na Śląsku Opolskim i Dolnym, „Trybuna Robotnicza” 1945, nr 121 z 25 VI.
[8] Por. pismo Okręgowych Sieci Elektrycznych Śląska Opolskiego z 14 VIII 1945 r., APO, SP w Nysie, sygn. 84, s. 97, w którym wymienia się następujące miejscowości: „Swinawa (Steinsdorf), Polki (Baucke), Izdebka (Grunau), Łąka (Wiesau), Kopernik (Köppernig), Jodłów (Tannenberg), Hajduki (Heidau), Oporów (Opelsdorf)”.
[9] A. Belchnerowska, Przejściowe nazwy miejscowe na Pomorzu Zachodnim. W: V Ogólnopolska Konferencja Onomastyczna, Poznań 3–5 września 1985. Księga referatów, red. K Zierhoffer, Poznań 1988, s. 13–23; M. Wagińska-Marzec, Ustalanie nazw miejscowości na Ziemiach Zachodnich i Północnych. W: Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 1997, s. 369–416; Ł. Jarczak, M. Choroś, Przejściowe nazwy miejscowe na Śląsku w latach 1945–1948 (na przykładzie Opolszczyzny). W: Najnowsze przemiany nazewnicze, red. E. Jakus-Borkowa, K. Nowik, Warszawa 1998, s. 165–174; M. Choroś, Ł. Jarczak, Wykaz przejściowych nazw miejscowych na Opolszczyźnie w latach 1945–1948, „Onomastica” 1998, R. 43, s. 53–80.
[10] B. Siciński, Pierwsze powojenne polskie nazwy miejscowe na Dolnym Śląsku (część 1), „Śląski Labirynt Krajoznawczy” 1991, t. 3, s. 145–158.
[11] W 1948 r. przemianowano ją na Komisję Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, a w 2003 r. na Komisję Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych.
[12] Instytut Śląski wznawia działalność, „Dziennik Zachodni” 1945, nr 36 z 18 III, s. 4.
[13] A. Wrzosek, Skorowidz gmin Śląska Dolnego i Opolskiego z niemieckimi i polskimi nazwami miejscowości według stanu z dnia 1 stycznia 1941, Katowice 1945.
[14] Ibidem, s. 6.
[15] Ibidem.
[16] K. Nitsch, Nazwy miejscowe w odzyskanej Polsce zachodniej, „Język Polski” 1945, R. 25, z. 2, s. 33–41, tu 34–38 i 40.
[17] APO, SP w Nysie, sygn. 25, s. 1–2.
[18] APO, SP w Nysie, sygn. 85, s. 4.
[19] Ibidem, s. 5.
[20] Pismo Starosty z 17 VII 1945 r., APO, SP, sygn. 84, s. 29.
[21] Pismo Starosty z 4 VII 1945 r., ibidem, s. 43.
[22] Pismo Starosty z 27 VII 1945 r., ibidem, s. 93.
[23] Pismo z 8 VIII 1945 r., ibidem, s. 87.
[24] M. Choroś, Rola nazw miejscowych w oswajaniu przestrzeni społecznej. W: Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe w ujęciu interdyscyplinarnym, red. E. Nieroba, A. Czerner, M.S. Szczepański, Opole 2009, s. 97–106.
[25] Jednym z najbardziej znanych przykładów nadawania nazw polskich przez mieszkańców jest wieś Lubrza, niem. Leuber w powiecie prudnickim. Jeszcze przed wyruszeniem „na Zachód” mieszkańcy podgórskiej wsi Naprawa zdecydowali, że „pierwsze osiedle, jakie zajmą mieszkańcy Naprawy będzie nosić nazwę Nowa Naprawa”, por. Radość szaleje w Naprawie, „Dziennik Polski” 1945, nr 114 z 1 VI.
[26] APO, SP w Nysie, sygn. 308, s. 14.
[27] APO, SP w Nysie, sygn. 308, s. 3.
[28] Ibidem, s. 1–2.
[29] W tej rubryce podano nazwy proponowane w publikacji A. Wrzosek, Skorowidz gmin Śląska Dolnego i Opolskiego…
[30] APO, SP w Nysie, sygn. 308, s. 4–7.
[31] Ibidem, s. 8.
[32] Wykaz miejscowości przesłany przez starostwo Zarządowi Miejskiemu 21 VIII 1945 r., APO, Zarząd Miejski w Nysie, sygn. 102, s. 17–19.
[33] „Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki” 1945, nr 34, poz. 449.
[34] Alfabetyczny spis stacyj, przystanków Polskich Kolei Państwowych i kolei prywatnych pod zarządem Przedsiębiorstwa „Polskie koleje Państwowe”, Warszawa 1945.
[35] „Monitor Polski” 1947, nr 124.
[36] „Monitor Polski” 1947, nr 37, poz. 297.
[37] B. Czopek-Kopciuch, Prace Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy
MSWiA, „Archiwum Fotogrametrii i Teledetekcji” 2012, t. 32, s. 71–80;K. Rymut, Działalność po- wojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowych z perspektywy kilkudziesięciu lat, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Językoznawcze” 1984, nr 10, s. 87–91;S. Sochacka, Problematyka śląska w działalności Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1989–2009), „Studia Śląskie” 2010, t. 59, s. 195–215; D. Utracki, Problematyka nazewnicza na Ziemiach Zachodnich. Proces repolonizacji i polonizacji nazw po II wojnie światowej. W: Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2011: Referaty, red. P. Gasztold-Senia, Ł. Kamiński, t. 5,s. 109–118.
[38] APO, Zarząd Miejski w Nysie, sygn. 102, s. 41.
[39] „Monitor Polski” 1946, nr 44, poz. 85.
[40] APO, Zarząd Miejski w Nysie, sygn. 102, s. 28–29.
[41] „Monitor Polski” 1946, nr 142, poz. 262.
[42] „Monitor Polski” 1947, nr 37, poz. 297.
[43] „Monitor Polski” 1947, nr 124, poz. 778.
[44] „Monitor Polski” 1948, nr 14, poz. 55; nr 59, poz. 363 i nr 78, poz. 692.
[45] „Monitor Polski” 1949, nr A-29, poz. 445.
[46] „Monitor Polski” 1950, nr 8, poz. 76 i nr A-52, poz. 588.
[47] Zob. okólnik nr 25/47 Ministerstwa Ziem Odzyskanych, APO, Zarząd Miejski w Nysie, sygn.
[48] APO, Zarząd Miejski w Nysie, sygn. 102, s. 32, 37.
[49] http://www.nto.pl/wiadomosci/nysa/art/3994435,wioska-niejedno-ma-imie,id,t.html [dostęp: 24 VIII 2017 r.].
[50] Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, red. S. Sochacka, t. 7, Opole 1994, s. 131.
[51] Dz.U. z 2005, nr 264, poz. 2208.
[52] „Monitor Polski” 1950, nr 8, poz. 76; Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, red. H. Borek, t. 4, Opole 1988, s. 143.
[53] Brzmienie tej nazwy było przedmiotem wielu dyskusji. Za formą Nysa opowiadali się: S. Rospond, Ze studiów nad polską toponomastyką. IV Nysa, „Język Polski” 1945, R. 25, nr 2, s. 41–45; idem, Nysa czy Nisa, Komunikaty Instytutu Śląskiego, Seria V, nr 23, Katowice 1946; T. Lehr-Spławinski, O pochodzeniu nazwy rzeki Nysa, ibidem, s.45–47; W. Taszycki, Wracamy do polskich nazw miejscowych, „Dziennik Polski” 1945, nr 216 z 10 IX. O sporze toczonym w Komisji Ustalania Nazw
Miejscowości informował m.in. Urząd Wojewódzki, zob. APO, Zarząd Miejski w Nysie, sygn. 102, s. 49.
[54] APO, SP w Nysie, sygn. 84, s. 21, 28, 45 i sygn. 308, s. 1.
[55] Ibidem, s. 55, 94, 95.
[56] APO, Zarząd Miejski w Nysie, sygn. 102, s. 13.
[57] Ibidem, s. 46.
[58] „Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki” 1945, nr 34, poz. 449.
[59] „Monitor Polski” 1948, nr 14, poz. 55.
[60] Np. wariantu Nisa używała poczta, Państwowy Urząd Repatriacyjny i Komitet Powiatowy Polskiej Partii Socjalistycznej, a Nissa Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, zob. APO, Zarząd Miejski w Nysie, sygn. 102, s. 43, 46.
[61] APO, SP w Nysie, sygn. 308, s. 25–27 i 32–33.
[62] Na szyldach stacji kolejowych nadal widniały Słowniewice zamiast urzędowej nazwy Pakosławice, Nysa Nowy Świat,a nie Hajduki Nyskie, Dziełów zamiast Trzeboszowice, Kępnica, a nie urzędowe Wierzbięcice czy Wąchca zamiast Ścinawy Nyskiej.
[63] Sami swoi i obcy. Prawdziwe historie wypędzonych,red. M. Maciorowski, Warszawa 2011, s. 180.
[64] Cytowane nazwy miejscowości zostały zaczerpnięte z następujących źródeł: „Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki” 1945, nr 34; APO Starostwo Powiatowe w Nysie, sygn. 308, s. 1–12; sygn. 84, s. 60–162; APO Zarząd Miejski w Nysie, sygn. 102, s. 17–19; Powiat nyski. Mapa administracyjno-komunikacyjna 1 : 100 000APO, zespół 538, sygn. 18; Alfabetyczny spis stacyj, przystanków Polskich Kolei Państwowych i kolei prywatnych pod zarządem Przedsiębiorstwa „Polskie koleje Państwowe”, Warszawa 1945.
[65] Miejscowości, które nie posiadały obocznych wariantów i których nazwy polskie nie uległy zmianie, pozostawiono w wykazie, by unaocznić, jak niewiele ich było.
Bibliografia:
M. Belchnerowska, Przejściowe nazwy miejscowe na Pomorzu Zachodnim. W: V Ogólnopolska Konferencja Onomastyczna, Poznań 3–5 września 1985. Księga referatów, red. K Zierhoffer, Poznań 1988, s. 13–23.
M. Choroś, Rola nazw miejscowych w oswajaniu przestrzeni społecznej. W: Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe w ujęciu interdyscyplinarnym, red. E. Nieroba, A. Czerner, M. S. Szczepański, Opole 2009, s. 97–106.
M. Choroś, Ł. Jarczak, Wykaz przejściowych nazw miejscowych na Opolszczyźnie w latach 1945– 1948, „Onomastica” 1998, R. 43, s. 53–80.
B. Czopek-Kopciuch, Prace Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy MSWiA, „Archiwum Fotogrametrii i Teledetekcji” 2012, t. 32, s. 71–80.
Ł. Jarczak, M. Choroś, Przejściowe nazwy miejscowe na Śląsku w latach 1945–1948 (na przykładzie Opolszczyzny). W: Najnowsze przemiany nazewnicze, red. E. Jakus-Borkowa, K. Nowik, Warszawa 1998, s. 165–174.
K. Nitsch, Nazwy miejscowe w odzyskanej Polsce zachodniej, „Język Polski” 1945, R. 25, z. 2, s. 33–41.
K. Rymut, Działalność powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowych z perspektywy kilkudziesięciu lat, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Językoznawcze” 1984, nr 10, s. 87–91.
S. Sochacka, Problematyka śląska w działalności Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1989–2009), „Studia Śląskie” 2010, t. 69, s. 195–215.
D. Utracki, Problematyka nazewnicza na Ziemiach Zachodnich. Proces repolonizacji i polonizacji nazw po II wojnie światowej. W: Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2011: Referaty, red. P. Gasztold-Senia, Ł. Kamiński, t. 5,s. 109–118.
M. Wagińska-Marzec, Ustalanie nazw miejscowości na Ziemiach Zachodnich i Północnych. W: Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 1997, s. 369–416.
Zobacz też…
1 maja 1945 r. w Opolu
1 maja 1945 r. w Opolu W Archiwum Państwowym w Opolu zachowała się relacja pochodów majowych z 1945 r. – liczba mnoga nie jest tu błędem, bowiem odbyły się dwa – jeden 1 maja i drugi 3 maja. A dokładnie to ten drugi udał się tylko częściowo – dlaczego? Odpowiedź znajdziemy poniżej. Poniżej dosłowny cytat…
Jak odradzało się harcerstwo w Opolu
Jak odradzało się harcerstwo w Opolu w 1945 r. Przedstawiamy zachowaną w naszych zbiorach relację Andrzeja Rożanowicza o pierwszych tygodniach funkcjonowania Opola po przekazaniu miasta pod polska władzę w marcu 1945 r. Jej autorem jest Andrzej Rożanowicz (1925-2011) – harcerz, prawnik i ekonomista o międzynarodowej sławie. Podczas okupacji pod pseudonimem „Głuszec” kierował swoim zastępem – harcerskiej…
Relacje świadków historii
Krzysztof Kleszcz Instytut Śląski Relacje świadków historii w 65. rocznicę przesiedleń „Pryzmat” – Biuletyn Stowarzyszenia Nasz Grodziec, Numer specjalny; 6 czerwca 2010 / „Gazeta Wyborcza”. Dodatek opolski; grudzień 2010/styczeń 2011 Prezentowane wspomnienia zostały nagrane w ramach prowadzonej przez Stowarzyszenie „Nasz Grodziec” akcji pod tytułem Opowiedz mi swoje życie. Nagrań dokonali między innymi: Sebastian Głowacki, Jan…